Een van de redenen waarom ik psycholoog wilde worden is omdat ik altijd hoop heb.
Hoop dat ellende overgaat, hoop dat mensen beter worden en hoop dat uiteindelijk de liefde wint. Dit verhaal vind ik een heel mooi voorbeeld van hoop. Het gaat over een psychopaat.
Francisca Kramer
Volgens de evolutionaire theorie is de hersenstam het oudste deel van onze hersens. In het allereerste stadium van aanleg lijken alle zoogdieren op elkaar. Zelfs een vogel en een koe, of een mens en een giraffe. Allemaal beginnen we als een piepklein gebogen wormpje met aan het eind van dat boogje een uitstulping: de hersenstam. Hoe verder we in onze ontwikkeling komen, hoe groter die hersenen worden. In elk stadium komt er weer een nieuw laagje over de hersens bij. Dat proces is nog lang niet klaar als we worden geboren. Integendeel, er moet dan nog heel wat werk worden verzet voor we als volwaardig mens kunnen functioneren. Het deel dat als laatste klaar is, is de prefrontale cortex. Met dit deel van onze hersenen kunnen we onder andere plannen en taken gestructureerd uitvoeren. Het zit achter ons voorhoofd en is pas volledig uitgerijpt als we, schrik niet, 25 jaar zijn. Het is daarom ook niet zo slim om al op jonge leeftijd te gaan drinken (of überhaupt te gaan drinken, maar dat is weer een ander verhaal).
Niet bij iedereen verloopt dit proces van hersenontwikkeling even goed. Bij sommige mensen lijkt het op hersenscans wel alsof ze amper een prefrontale cortex hebben. Er is dan weinig tot geen activiteit te zien. Toevallig of niet: dat zijn vaak psychopaten. Neurowetenschapper James Fallon vond dat zo interessant, dat hij besloot onderzoek te doen naar dit fenomeen. ‘Wat leuk’, zei zijn moeder. ‘Want ook in jouw familie komen seriemoordenaars voor.’ Jim wist niet wat hij hoorde, want zijn ouders waren al sinds zijn tweede jaar uit elkaar. Hij ging op onderzoek uit en inderdaad bleek dat er aan zijn vaders kant een aantal mannen waren met wie je beter geen ruzie kunt krijgen. Jim trommelde een lading familieleden van vaders kant op en trok ze door de scan. De uitkomst was meer dan interessant. Met name een van die scans vertoonde opvallend veel overeenkomsten met het typische brein van een psychokiller. Benieuwd voor wie hij met name moest oppassen, keek Jim met wiens brein hij hier van doen had. Van de uitslag moest hij even bijkomen. Het bleek Jims eigen herseninhoud te zijn. Hij schreef er het boeiende boek over ‘De psychopaat in mij’.
Hoe is het mogelijk dat een psychopaat in aanleg zo goed terecht kon komen? Jim was niet alleen een succesvol neurowetenschapper geworden, maar ook een gewone lieve vader van een gezin. Het antwoord is hoopvol: dankzij de liefdevolle en warme omgeving waarin hij opgroeide. De rol van ouders, buurt, school en vrienden is dus enorm groot! Wat je in aanleg in huis hebt, hoeft dus niet altijd tot uiting te komen.
De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat Jims vrouw en kinderen niet heel verbaasd waren toen ze hoorden van het psychopatenbrein van hun vader. “Ik had altijd al het gevoel dat er iets mis was”, zegt zoonlief in een BBC-documentaire, ondertussen een hap nemend van de sparerib die zijn vader net van de BBQ op zijn bord heeft gelegd.